1
00:00:23,100 --> 00:00:25,000
De 100 meter radiotelescoop

2
00:00:25,100 --> 00:00:27,000
in Effelsberg, Duitsland.

3
00:00:27,100 --> 00:00:30,000
Als een van de grootste telescopen op aarde,

4
00:00:30,100 --> 00:00:34,000
is hij in staat radiogolven te ontvangen die biljoenen jaren

5
00:00:34,100 --> 00:00:40,000
hebben gereisd vanaf de verste quasars en melkwegstelsels.

6
00:00:45,100 --> 00:00:49,000
Hoe groter het oppervlak van een telescoop,

7
00:00:49,100 --> 00:00:52,000
hoe gevoeliger hij is voor signalen uit de ruimte,

8
00:00:52,100 --> 00:01:01,000
zodat zwakkere bronnen waargenomen kunnen worden.

9
00:01:01,100 --> 00:01:05,000
Een grotere telescoop geeft ook scherpere beelden

10
00:01:05,100 --> 00:01:08,000
met een hoger oplossend vermogen.

11
00:01:09,100 --> 00:01:11,000
"Natuurlijk is er een limiet aan hoe groot 

12
00:01:11,100 --> 00:01:13,000
we een telescoop kunnen bouwen.

13
00:01:13,100 --> 00:01:15,000
Maar gelukkig hebben we daar een truc voor,

14
00:01:15,100 --> 00:01:20,000
genaamd interferometrie."

15
00:01:28,100 --> 00:01:32,000
Door interferometrie te gebruiken, vormen meerdere

16
00:01:32,100 --> 00:01:36,000
telescopen samen een enkele, grotere, telescoop.

17
00:01:36,100 --> 00:01:39,000
Ze nemen op hetzelfde moment allen hetzelfde gebied

18
00:01:39,100 --> 00:01:42,000
aan de hemel waar en nemen dit op.

19
00:01:45,100 --> 00:01:48,000
De opnames worden naar een supercomputer gestuurd,

20
00:01:48,100 --> 00:01:50,000
een zogenaamde correlator.

21
00:01:51,100 --> 00:01:55,000
De correlator synchroniseert de gegevens voor elk mogelijk

22
00:01:55,100 --> 00:01:59,000
paar telescopen en combineert deze tot een enkel beeld.

23
00:02:01,100 --> 00:02:06,000
Interferometrie kan ook gedaan worden op een schaal van duizenden kilometers.

24
00:02:06,100 --> 00:02:12,000
Dit heet Very Long Baseline Interferometry, of VLBI.

25
00:02:14,100 --> 00:02:18,000
Het Europese VLBI Netwerk is een samenwerking

26
00:02:18,100 --> 00:02:22,000
tussen vooraanstaande radiosterrenkundige instituten 

27
00:02:22,100 --> 00:02:25,000
in Europa, Azië en Afrika.

28
00:02:27,100 --> 00:02:31,000
Met toegang tot 27 telescopen in 13 landen

29
00:02:31,100 --> 00:02:36,000
kan het EVN een telescoop nabootsen 
van maximaal 10.000 km

30
00:02:36,100 --> 00:02:40,000
in doorsnee - bijna even groot als het oppervlak van de aarde.

31
00:02:42,100 --> 00:02:46,000
Met zoveel stations op zulke grote afstanden kan het EVN 

32
00:02:46,100 --> 00:02:50,000
beelden produceren met een hoger oplossend vermogen 

33
00:02:50,100 --> 00:02:53,000
dan de beste optische telescopen.

34
00:03:09,100 --> 00:03:12,000
"VLBI geeft ons een fantastisch oplossend vermogen.

35
00:03:12,100 --> 00:03:15,000
Deze is zelfs zo goed dat wij in sterrenkundige objecten

36
00:03:15,100 --> 00:03:18,000
dingen kunnen zien bewegen. Dit is iets dat bijna onmogelijk 

37
00:03:18,100 --> 00:03:21,000
is met om het even welke andere techniek."

38
00:03:21,100 --> 00:03:24,000
Net als met kleinere interferometrische opstellingen

39
00:03:24,100 --> 00:03:29,000
worden VLBI gegevens verzonden van de telescopen 
naar een correlator.

40
00:03:33,100 --> 00:03:36,000
De EVN correlator bevindt zich hier, bij het 

41
00:03:36,100 --> 00:03:41,000
'Joint Institute for VLBI in Europe', JIVE, in Nederland.

42
00:03:51,100 --> 00:03:56,000
De correlator is speciaal hiervoor gebouwd en wordt continu

43
00:03:56,100 --> 00:03:59,000
verbeterd om verzekerd te zijn van compabiliteit 

44
00:03:59,100 --> 00:04:02,000
met uitbreidingen bij de diverse telescopen.

45
00:04:03,100 --> 00:04:06,000
Deze verbeteringen stellen ons tevens in staat 
om ook antwoorden op

46
00:04:06,100 --> 00:04:11,000
de nieuwste astronomische vraagstukken, 
zoals wanneer en hoe de eerste

47
00:04:11,100 --> 00:04:14,000
melkwegstelsels werden gevormd, te ondersteunen.

48
00:04:15,100 --> 00:04:17,000
Bij traditionele VLBI

49
00:04:17,100 --> 00:04:20,000
worden de door telescoop waargenomen gegevens

50
00:04:20,100 --> 00:04:23,000
op magneetband of harde schijven naar de correlator gestuurd.

51
00:04:25,100 --> 00:04:29,000
Het verschepen van harde schijven uit de hele wereld naar hier is een grote kostenpost.

52
00:04:29,100 --> 00:04:32,000
Ook kunnen de schijven beschadigen, of kwijtraken, 


53
00:04:32,100 --> 00:04:35,000
of er kunnen fouten in de gegevens optreden.

54
00:04:35,100 --> 00:04:39,000
Bovendien is er een significante vertraging 
tussen het tijdstip van de waarneming 

55
00:04:39,100 --> 00:04:44,000
tot de ontvangst van de verwerkte gegevens bij de sterrenkundige.

56
00:04:44,100 --> 00:04:49,000
Daarnaast is bij het organiseren van VLBI waarnemingen

57
00:04:49,100 --> 00:04:53,000
veel overleg nodig tussen de vele instituten die

58
00:04:53,100 --> 00:04:55,000
de telescopen bedienen.

59
00:04:55,100 --> 00:04:58,000
Dit beperkt de mogelijkheden voor ongeplande waarnemingen;

60
00:04:58,100 --> 00:05:01,000
als kortdurende gebeurtenissen ontdekt worden,

61
00:05:01,100 --> 00:05:05,000
zoals supernovae en andere hevige kosmische fenomenen.

62
00:05:05,100 --> 00:05:08,000
Tot nu.

63
00:05:11,100 --> 00:05:17,000
In de afgelopen jaren heeft JIVE een groot aantal verbeteringen uitgevoerd aan de EVN correlator.

64
00:05:17,100 --> 00:05:20,000
De belangrijkste maken het mogelijk dat gegevens rechtstreeks

65
00:05:20,100 --> 00:05:24,000
via glasvezelnetwerken naar de correlator gestuurd kunnen worden.

66
00:05:24,100 --> 00:05:28,000
"Deze techniek heet 'real-time', of electronische VLBI, 

67
00:05:28,100 --> 00:05:32,000
'e-VLBI' in het kort. We gebruiken deze techniek 

68
00:05:32,100 --> 00:05:36,000
om gegevens vanaf de telescoop rechtstreeks naar de 

69
00:05:36,100 --> 00:05:40,000
correlator te sturen, waar ze direct gecorreleerd worden."

70
00:05:40,100 --> 00:05:44,000
Met deze snelle gegevensverzending en -verwerking worden problemen bij de

71
00:05:44,100 --> 00:05:48,000
telescopen direct opgemerkt en opgelost, 

72
00:05:48,100 --> 00:05:51,000
waardoor waardevolle gegevens worden gered.

73
00:05:51,100 --> 00:05:56,000
Sterrenkundigen ontvangen hun gegevens binnen een paar uur in plaats van een paar weken.

74
00:05:56,100 --> 00:06:00,000
Bovendien maken procedurele veranderingen het mogelijk om waarnemingen

75
00:06:00,100 --> 00:06:05,000
uit te voeren op korte termijn, zoals wanneer kortdurende gebeurtenissen ontdekt worden.

76
00:06:05,100 --> 00:06:07,000
Sommige van de meest interessante

77
00:06:07,100 --> 00:06:09,000
astrofysische fenomenen zijn

78
00:06:09,100 --> 00:06:11,000
kortdurend, en veel van deze

79
00:06:11,100 --> 00:06:13,000
bevinden zich op grote afstand van ons.

80
00:06:13,100 --> 00:06:17,000
Om straling van objecten zoals instortende sterren of groeiende

81
00:06:17,100 --> 00:06:21,000
zwarte gaten waar te nemen, moeten radiosterrenkundigen

82
00:06:21,100 --> 00:06:25,000
waarnemingen organiseren met de grootste telescopen 
op een zeer korte termijn.

83
00:06:25,100 --> 00:06:29,000
Real-time e-VLBI met het EVN maakt dit 
veel eenvoudiger dan vroeger

84
00:06:29,100 --> 00:06:33,000
waardoor we veel meer kort levende bronnen kunnen bekijken.

85
00:06:33,100 --> 00:06:37,000
De afgelopen jaren zijn we in staat geweest onderzoek te doen naar

86
00:06:37,100 --> 00:06:41,000
een aantal supernovae, wat exploderende sterren zijn,
microquasars die zeer nauwe bundels

87
00:06:41,100 --> 00:06:45,000
hebben waar met relativistische snelheden deeltjes 
weggeblazen worden,

88
00:06:45,100 --> 00:06:48,000
of zelfs een ster die uiteen is gereten 
door een superzwaar zwart gat."

89
00:06:48,100 --> 00:06:52,000
Deze verbeteringen werden mogelijk gemaakt door 
het EXPReS project.

90
00:06:52,100 --> 00:06:56,000
Gecoördineerd door JIVE en gefinancierd door de Europese Unie,

91
00:06:56,100 --> 00:07:00,000
heeft EXPReS de correlator klaargemaakt voor 
real-time verwerking.

92
00:07:00,100 --> 00:07:04,000
Het project heeft ook veel van de zogenaamde "laatste kilometer" glasvezelverbindingen gelegd

93
00:07:04,100 --> 00:07:06,000
om de telescopen met internet te verbinden.

94
00:07:06,100 --> 00:07:10,000
"Gegevens van telescopen verspreid over de hele wereld, stromen de hardware

95
00:07:10,100 --> 00:07:15,000
supercomputer in die het hart van onze VLBI activiteiten vormt.

96
00:07:15,100 --> 00:07:19,000
Wat u hier op het scherm ziet is de totale gegevensdoorvoersnelheid

97
00:07:19,100 --> 00:07:21,000
die binnengekomen is in...."

98
00:07:21,100 --> 00:07:26,000
Tegenwoordig is e-VLBI een standaard dienst die aangeboden wordt door het EVN.

99
00:07:26,100 --> 00:07:31,000
e-VLBI waarnemingen hebben al geleid tot wetenschappelijke ontdekkingen

100
00:07:31,100 --> 00:07:34,000
die ons inzicht hebben verbeterd van hoe melkwegstelsels

101
00:07:34,100 --> 00:07:37,000
zich vormen en ontwikkelen.

102
00:07:41,100 --> 00:07:45,000
Verbeteringen in de afgelopen paar jaren hebben e-VLBI

103
00:07:45,100 --> 00:07:48,000
net zo goed gemaakt als traditionele VLBI

104
00:07:48,100 --> 00:07:51,000
in termen van bandbreedte en oplossend vermogen.

105
00:07:51,100 --> 00:07:56,000
Ook nu werkt JIVE aan verdere verbeteringen.

106
00:07:57,100 --> 00:08:01,000
Grote inspanningen bij JIVE zijn gericht op 
een nieuw correlator platform

107
00:08:01,100 --> 00:08:06,000
dat nodig is voor de toename van gegevenssnelheden waar het EVN aan werkt.

108
00:08:07,100 --> 00:08:12,000
JIVE en EVN technici gebruiken de 
nieuwste electronica om

109
00:08:12,100 --> 00:08:17,000
de verwerkingskracht te leveren voor toekomstige radiosterrenkundige waarnemingen.

110
00:08:25,100 --> 00:08:31,000
In 2010 is JIVE gestart met de coordinatie van het NEXPReS project.

111
00:08:31,100 --> 00:08:35,000
Samen met 14 partner instituten combineert JIVE het

112
00:08:35,100 --> 00:08:40,000
beste van twee werelden: de snelheid en flexibiliteit 
van e-VLBI,

113
00:08:40,100 --> 00:08:46,000
met de robuustheid en betrouwbaarheid 
van VLBI met harde schijven.

114 
00:08:47,100 --> 00:08:52,000
Een hoofdonderdeel van het project zoekt oplossingen voor netwerk onderbrekingen

115
00:08:52,100 --> 00:08:57,000
om er verzekerd van te zijn dat het gegevenstransport soepel verloopt.

116
00:08:57,100 --> 00:09:00,000
De gegevensintegriteit wordt gewaarborgd door de gegevens op te slaan

117
00:09:00,100 --> 00:09:03,000
zowel bij de telescopen als bij de correlator.

118
00:09:03,100 --> 00:09:07,000
Aanverwante verbeteringen zullen de directe controle en het aanbrengen 

119
00:09:07,100 --> 00:09:12,000
van wijzigingen vergemakkelijken. Dit zal automatische correlatie mogelijk maken.

120
00:09:13,100 --> 00:09:17,000
Een ander onderdeel van NEXPReS is gericht op het efficiëntere gebruik van de

121
00:09:17,100 --> 00:09:21,000
netwerken door middel van 'bandbreedte op aanvraag'.

122
00:09:21,100 --> 00:09:26,000
"Momenteel zijn er statische, oftewel "point to point",
glasvezel verbindingen voor e-VLBI.

123
00:09:26,100 --> 00:09:31,000
Zij zijn de hele tijd actief, of je ze nu gebruikt of niet.
Dit is geen efficiënt gebruik van de netwerk-capaciteit.

125
00:09:31,100 --> 00:09:36,000
Daarom ontwikkelen we bandbreedte op aanvraag, 
een techniek die het mogelijk maakt 

126
00:09:36,100 --> 00:09:41,000
om op een dynamische manier bandbreedte te verkrijgen 
alleen op de tijden dat het nodig is."

128
00:09:42,100 --> 00:09:47,000
Bovendien zijn deze statische glasvezel verbindingen gelimiteerd tot een snelheid van 1 gigabit per seconde.

129
00:09:47,100 --> 00:09:52,000
Het EVN heeft al waarnemingen met 4 en 10 gigabit per second in 
voorbereiding.

130
00:09:54,100 --> 00:09:57,000
Een derde onderdeel van het project kijkt naar 
de beperkte snelheid

131
00:09:57,100 --> 00:10:01,000
van de bestaande, centrale, op hardware gebaseerde correlator.

132
00:10:01,100 --> 00:10:05,000
In de afgelopen jaren heeft JIVE een software correlator ontwikkeld

133
00:10:05,100 --> 00:10:08,000
die de basis vormt voor een gedistribueerde, automatische, correlator.

134
00:10:08,100 --> 00:10:12,000
Door gebruik te maken van reeds binnen het EVN 
bestaande netwerk-

135 
00:10:12,100 --> 00:10:16,000
en computer capaciteit zal NEXPReS, 
door een minimaal beroep op deze

136
00:10:16,100 --> 00:10:20,000
schaarse middelen te doen, extra VLBI waarnemingen 
kunnen verwezelijken.

137
00:10:21,100 --> 00:10:26,000
De laatste grote uitdaging in het combineren van 
traditionele en e-VLBI

138
00:10:26,100 --> 00:10:29,000
is het opslaan en archiveren van de grote hoeveelheden gegevens

139
00:10:29,100 --> 00:10:31,000
die worden gegenereerd tijdens een waarneming.

140
00:10:31,100 --> 00:10:38,000
Een doorsnee EVN experiment genereert 12 gigabits aan gegevens per seconde.

141
00:10:38,100 --> 00:10:42,000
Dit is ongeveer hetzelfde als een complete film van hoge kwaliteit

142
00:10:42,100 --> 00:10:45,000
per seconde, en dat gedurende 12 uur lang.

143
00:10:47,100 --> 00:10:51,000
NEXPReS ontwikkelt netwerk-georiënteerde opslag-op-aanvraag

144
00:10:51,100 --> 00:10:55,000
die deze hoge bandbreedte en grote capaciteit aan kan.

145
00:10:56,100 --> 00:11:00,000  
Wereldwijd zullen radiosterrenkundigen profiteren van deze

146
00:11:00,100 --> 00:11:04,000
ontwikkelingen in de volgende e-VLBI generatie.

147
00:11:08,100 --> 00:11:12,000
Bovendien zijn nieuwe ontwikkelingen van EVN technologie‘n

148
00:11:12,100 --> 00:11:16,000
die door JIVE worden gedreven, essentieel voor nieuwe telescopen.

149
00:11:16,100 --> 00:11:20,000
Het hoge automatiseringsniveau en de gedistribueerde architectuur

150
00:11:20,100 --> 00:11:24,000
worden als leidraad gebruikt bij het ontwerp van de 
Square Kilometre Array.

151
00:11:24,100 --> 00:11:27,000
Verder zijn deze ontwikkelingen cruciaal voor diverse

152
00:11:27,100 --> 00:11:31,000
planetaire wetenschapsmissies zoals de ESA Venus Express

153
00:11:31,100 --> 00:11:36,000
en VLBI telescopen in de ruimte, zoals RadioAstron.

154
00:11:37,100 --> 00:11:40,000
Het werk dat gedaan wordt door JIVE stuwt 

155
00:11:40,100 --> 00:11:43,000
de Europese ICT infrastructuur omhoog.

156
00:11:43,100 --> 00:11:46,000
"Het is aangetoond dat fundamentele wetenschap een

157
00:11:46,100 --> 00:11:49,000
gezonde invloed heeft op de levensvatbaarheid 
van onze economie.

158
00:11:49,100 --> 00:11:52,000
En het is niet moeilijk om je voor te stellen dat de technieken 
die we ontwikkelen binnen e-VLBI

159
00:11:52,100 --> 00:11:58,000
invloed zullen hebben op andere velden van wetenschap, 
onderwijs, communicatie

160
00:11:58,100 --> 00:12:00,000
en zelfs amusement."

161
00:12:02,100 --> 00:12:07,000
JIVE, baant een pad naar de toekomst van radiosterrenkunde.